2 - 2 ـ بررسی شاخه سوم از طریق دوم‏

در سطور بالا گفته آمد که مزّی طریق محمد بن عُزیز از سلامة بن روح از عقیل بن خالد را «غریب» دانسته است و با اثبات ضعف سلامة بن روح شکّی باقی نمی‏ماند که طریق مذکور ضعیف است. امّا مزّی به هنگام بحث و بررسی این حدیث دو طریق دیگر را هم به عنوان «متابع»[1] یاد می‏کند و می‏گوید: «ما برای این حدیث از روایت یونس بن‏ یزید از زهری متابعی یافته‏ایم». بدین شرح  :

اخبرنا به ابواسحاق ابن الدَّرَجی قال: انبانا محمد بن مَعْمَر بن الفاخر(ح) و اخبرنا محمد بن عبدالسلام بن المطَهَّر التمیمی و احمد بن هبة اللَّه بن احمد قالا  : انبانا عبدالمُعزّ بن محمد الهروی قالا: اخبرنا زاهر بن طاهر الشَحّامی، قال  : اخبرنا ابوسَعد الکنجَروذی، قال: اخبرنا ابو عمرو بن حَمْدان، قال: اخبرنا محمد بن المسیِّب، قال: حدّثنا محمد بن یزید بن حکیم قال:حدّثنا محمد بن العلاء الاَیْلیعن یونس بن یزید عن الزهری عن انس عن النبی‏(ص) قال: «اکثر اهل الجنّة البله»(مزّی،17/62-63)  .

او بی‏درنگ می‏افزاید: «این طریق نیز غریب است. ما این حدیث را از یونس بن یزید جز از همین طریق نمی‏شناسیم»(پیشین،17/63).

باید افزود یونس بن یزید راوی زهری را برخی از رجال‏شناسان «منکر الحدیث  » می‏دانند. ابورزعه دمشقی می‏گوید: از احمد بن حنبل شنیدم که می‏گفت در احادیث او از زهری، احادیث منکری وجود دارد. ابوالحسن میمونی نیز همین سخن را از ابن حنبل نقل کرده است. این در حالی است که نسایی او را ثقه و ابن خِراش وی را صدوق می‏داند(پیشین،20/565 -568). از مجموع گفته‏های رجال‏شناسان درباره یونس بن یزید می‏توان دریافت که بر فرض وثاقت ذاتی او، روایاتش در پاره‏ای از موارد، بویژه روایاتی که از زهری نقل می‏کند چندان قابل اعتماد نیست  .

دو تن دیگر نیز در این سلسله سند مجهولند. محمد بن یزید بن حکیم و محمد بن مسیّب که پیاپی در این طریق واقع شده‏اند نامشان در کتابهای رجالی مذکور نیفتاده است. فقط نام محمّد بن مسیّب بجز این روایت در یک جا در تاریخ بغداد به چشم می‏خورد. خطیب بغدادی ذیل نام «سری بن مرثد یا مزید» خبری گزارش کرده که نام محمّد بن مسیّب نیز در زنجیره راویان آن خبر وجود دارد(خطیب بغدادی،9/129). ولی نام محمد بن یزید بن حکیم ظاهراً در جای دیگری نیامده است. در نتیجه باید گفت این طریق نیز از ضعف خالی نیست.

3ـ بررسی طریق سوم‏

مزّی می‏گوید این حدیث را از طریق دیگری به صورت مرسل هم روایت کرده‏اند. بدین شرح:

اخبرنا به ابو اسحاق بن الدَّرَجی قال: انبأنا ابو جعفر الصَّیدلانی قال: اخبرنا ابو علی الحدّاد قال: اخبرنا ابوالعباس احمد بن محمد بن یوسف بن مَرْدَه قال: اخبرنا ابوالحسین عبدالوهاب بن الحسن بن الولید الکِلابی قال: حدّثنا احمد بن الحسین بن طلاب قال: حدّثنا احمد بن ابی الحَواری قال: حدّثنا مروان - یعنی ابن محمد - عن یحیی بن حسّان عن ابی یوسف القاضی عن عبدالعزیز بن عمر عن ابیه عمر بن عبدالعزیز قال: قال رسول‏اللَّه(ص) : اکثر اهل الجنه البله. قال احمد بن ابی الحواری: البله عن الشر و اعلی علیین لاولی الالباب(مزّی، 17/63).

در نخستین نگاه معلوم می‏شود که این اسناد مرسل است. چه اینکه عمر بن عبدالعزیز نمی‏تواند بدون واسطه از پیامبر(ص) حدیث نقل کند. همچنان که مزّی خود نیز در آغاز به این نکته اشاره کرد. افزون بر آن ابویوسف قاضی هم که راوی حدیث از عبدالعزیز بن عمر است ناشناخته است و رجال‏شناسان در مواردی تنها از او نامی به میان آورده‏اند. مثلاً مزّی نام او را در شمار راویان عبدالعزیز بن عمر آورده است(مزّی،11/517)؛ ولی در شمار کسانی که یحیی بن حسّان از ایشان حدیث نقل می‏کند، نام او مذکور نیست. نتیجه اینکه هیچ یک از اسانید این حدیث خالی از ضعف نیست.

داوری حدیث شناسان اهل سنّت درباره این حدیث‏

همچنان که در صفحات پیشین از نظر خوانندگان گذشت بزّار که این حدیث را نقل کرده خود آن را ضعیف نیز شمرده است. ابن عدی هم آن را «منکر» قلمداد کرده است و بیهقی که حدیث را با اسناد دیگری نقل کرده پس از نقل آن گفته است: این حدیث با این اسناد منکر است. عجلونی نیز اسانید آن را نااستوار معرفی کرده است(قاری،ص 30 - 31؛ هیثمی،8/79؛10/264؛ 402؛ الفتنی، ص 29؛ عجلونی،1/164). تنها قرطبی در التذکرة باحوال الموتی و الآخرة (عجلونی، همان جا) و نیز در تفسیر (قرطبی، الجامع لاحکام القرآن،13/115) آن را صحیح دانسته است. امّا این داوری قرطبی از سوی دیگر عالمان اهل سنّت مردود اعلام شده است.( عجلونی، همان جا).